Juridische en wettelijke aspecten
Vertrouwenspersoon en gemachtigde
In België bepaalt de wet betreffende de rechten van de patiënt de kenmerken van de relatie tussen de patiënt en de zorgverlener en beoogt ze dat de kwaliteit van de verstrekking van gezondheidszorg verbeterd wordt. Ze bepaalt wat de patiënt mag verwachten van zijn arts of van elke andere zorgverlener.
Deze wet betreffende de rechten van de patiënt verduidelijkt de toegang tot het patiëntendossier en laat toe om de perso(o)n(en) aan te stellen die de patiënt kan (kunnen) vertegenwoordigen indien hij niet in staat is zijn rechten zelf uit te oefenen.
De aanwijzing van een dergelijke persoon is belangrijk omdat hij zal moeten toezien op de naleving van de keuzes/wensen van de persoon en eventueel in zijn plaats beslissingen zal moeten nemen. Deze persoon kan de partner, een meerderjarig kind, een ander familielid of een naaste vriend(in) zijn.
De wet onderscheidt twee soorten personen die de patiënt kunnen bijstaan of vertegenwoordigen: de vertrouwenspersoon en de gemachtigde (soms ook ‘vertegenwoordiger’ genoemd), elk met een andere rol. Dit belet de patiënt echter niet om dezelfde persoon aan te wijzen voor de beide rollen.
vertrouwenspersoon
De vertrouwenspersoon is de persoon die de patiënt heeft aangewezen om hem te helpen bij de uitoefening van zijn rechten als ‘patiënt’. Deze persoon kan geen beslissingen nemen in zijn plaats. Hij zal de patiënt alleen bijstaan en adviseren indien nodig.
Deze persoon kan een familielid, vriend of andere persoon zijn die werd aangeduid om de patiënt te helpen om bijvoorbeeld informatie in te winnen over zijn gezondheidstoestand, zijn patiëntendossier te raadplegen etc. In dit kader blijft de patiënt de persoon die de rechten uitoefent en kan zijn vertrouwenspersoon hem steunen, advies geven en begeleiden waar nodig.
gemachtigde/
vertegenwoordiger
De gemachtigde/vertegenwoordiger is de persoon (een of meerdere) die in naam van de patiënt handelt indien hij niet meer in staat is om zijn wil te uiten. Indien de persoon niet langer in staat is om alleen te beslissen, kan zijn gemachtigde/vertegenwoordiger worden verzocht om in zijn plaats keuzes te maken.
Indien er geen gemachtigde werd aangewezen of indien deze niet beschikbaar zou zijn, beschrijft de wet betreffende de rechten van de patiënt de personen die kunnen instaan als ‘vertegenwoordiger’ van de patiënt en de volgorde waarin er een beroep op hen wordt gedaan, zodat ze zouden kunnen toezien op de naleving van de toepassing van de wilsverklaring. De volgende personen kunnen worden uitgenodigd om de keuzes te maken namens de patiënt: de tijdelijke bewindvoerder (indien benoemd en bevoegd), de samenwonende, meerderjarige kinderen, ouders, broers en zussen, het medisch team).
De aangewezen persoon kan te allen tijde worden gewijzigd. Het is dus mogelijk om de aanwijzing van een persoon als vertrouwenspersoon of als gemachtigde te annuleren.
Meer informatie vindt u in onze brochure ‘Rechten van de patiënt’ .
Wilsverklaringen
De wilsverklaringen stellen de patiënt in staat om duidelijke richtlijnen te geven voor het geval dat hij zich in de situatie bevindt waarin hij niet meer in staat is zichzelf uit te drukken.
De wilsverklaringen worden dus opgesteld voor later, wanneer de betrokkene niet meer in staat zal zijn om zijn wil zelf uit te drukken. De artsen en de andere zorgverleners kunnen op die manier nagaan welke behandelingen/onderzoeken/zorg de betrokkene wenst of niet meer wenst te ontvangen. Enkel de patiënt zelf kan deze wilsverklaringen opstellen.
In België hebben we vijf wilsverklaringen die vooraf kunnen worden opgesteld. Alle wilsverklaringen zijn documenten met een juridische waarde.
Advance Care Planning kan eveneens worden opgesteld door middel van deze wilsverklaringen.
De wilsverklaring inzake euthanasie
Op verzoek van een patiënt en indien aan de in de wet gestelde voorwaarden is voldaan, kan een arts volgens een strikte procedure legaal euthanasie uitvoeren. Euthanasie kan worden uitgevoerd op een bewuste patiënt die een actueel verzoek heeft ingediend of op een onomkeerbaar bewusteloze (comateuze) patiënt die vooraf een voorafgaande verklaring over euthanasie heeft opgesteld.
De voorafgaande verklaring is een schriftelijke document volgens een bij wet vastgesteld model (aanwijzing van twee getuigen).
Deze verklaring (indien afgelegd na 2 april 2020) blijft onbeperkt geldig en kan op ieder moment door de patiënt worden herzien of ingetrokken.
De negatieve wilsverklaring
is een schriftelijke aanvraag waarin de patiënt op voorhand aangeeft welke behandeling(en) en/of onderzoek(en) hij niet wenst te ontvangen indien hij niet meer in staat zou zijn om het zelf mee te delen.
Bijvoorbeeld als hij geen levensverlengende behandeling wil krijgen, maar enkel een comfortbehandeling.
Deze verklaring blijft onbeperkt geldig.
Naast zijn kopie is het beter dat de patiënt u ook een kopie verstrekt, of aan zijn vertegenwoordiger of aan zijn gezinsleden.
De wilsverklaring betreffende orgaandonatie en de donatie van menselijk lichaamsmateriaal
In België wordt iedereen verondersteld een potentiële donor te zijn. Iedereen heeft echter het recht om bezwaar te maken, maar ook om te bevestigen dat hij donor wil zijn. Dit kan enerzijds door de naasten (familie, vrienden) van zijn keuze in te lichten en anderzijds door registratie in een databank die, in geval van overlijden, geraadpleegd zal worden vóór een eventuele orgaanverwijdering. Iedereen heeft op elk moment de mogelijkheid om van mening te veranderen en een nieuwe verklaring te laten registreren. Deze verklaring blijft onbeperkt geldig.
Er zijn 4 donatietypes :
Orgaandonatie voor transplantatie
Deze donatie bestaat uit het wegnemen van organen bij een donor na zijn overlijden. De weggenomen organen worden uitsluitend gebruikt voor transplantatie bij mensen die erop wachten.
Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor de vervaardiging van geneesmiddelen
Deze donatie bestaat uit het wegnemen van lichaamsmateriaal bij een donor na zijn overlijden geneesmiddelen te vervaardigen voor bijvoorbeeld innoverende therapieën. Het materiaal (organen, weefsels, cellen etc.) kan worden gebruikt om geneesmiddelen te vervaardigen.
Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor transplantatie
Deze donatie bestaat uit het wegnemen van weefsels en cellen van een donor na zijn overlijden. De weggenomen weefsels worden uitsluitend gebruikt voor transplantatie bij personen die erop wachten.
Donatie van menselijk lichaamsmateriaal voor onderzoek
Deze donatie bestaat uit het wegnemen van lichaamsmateriaal bij een donor na zijn overlijden voor wetenschappelijk onderzoek. Het lichaamsmateriaal (organen, weefsels, cellen etc.) wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek zonder toepassing op de mens. Dit onderzoek is vaak essentieel om de zorg te blijven verbeteren. Het maakt het onder meer mogelijk de kennis over het menselijk lichaam of over bepaalde ziekten te verdiepen.
Opmerking: dit type donatie verschilt van de lichaamsdonatie aan de wetenschap die wordt beheerd door de medische faculteiten.
De laatste wilsbeschikking en/of de wilsverklaring inzake de wijze van teraardebestelling
Met deze verklaring kan iedereen zijn keuze voor zijn begrafenis openbaar maken door zijn gemeentebestuur te vragen deze informatie te registreren. Zowel de naasten als de begrafenisondernemer zullen verplicht zijn rekening te houden met deze wensen. Na het overlijden zal de gemeente nagaan of de persoon een wilsverklaring heeft laten registreren. Indien dit het geval is, zal de gemeente ook nagaan of de naasten de wensen van de persoon respecteren.
Bovendien is het belangrijk dat de betrokkene, indien hij een uitvaartovereenkomst heeft gesloten, dit vermeldt in de wilsverklaring, zodat het opgenomen wordt in het bevolkingsregister van de gemeente. Zo kan de ambtenaar van de burgerlijke stand het bestaan van deze overeenkomst aantonen wanneer het overlijden wordt aangegeven. Deze verklaring is onbeperkt geldig.
De wilsverklaring voor de lichaamsschenking aan de wetenschap
Het lichaam afstaan aan de wetenschap redt levens. Niet direct, zoals bij orgaandonatie, maar eerder indirect. Deze schenking zal bijdragen tot de vooruitgang van de medische praktijk en het onderzoek.
Het stelt studenten in staat hun kennis van de anatomie van het menselijk lichaam aan te scherpen, specifieke chirurgische handelingen te leren en te herhalen, nieuwe chirurgische technieken te ontwikkelen en onder de knie te krijgen.
Indien uw patiënt zijn lichaam wil doneren aan de wetenschap, kan hij een document (testament) met de hand opstellen waarin de naam van de universiteit vermeld wordt die het lichaam kan opeisen.
Hij kan ook het online formulier op MijnGezondheid.be invullen. Meer info vindt u ook op Beldonor.
Het is te allen tijde mogelijk om op eenvoudig verzoek op zijn beslissing terug te komen. Er wordt geen rechtvaardiging gevraagd.